برآورد پارامترهای ژنتیکی برخی از صفات زراعی عدس (culinaris lens) با استفاده از طرح تلاقی های دای آلل

چکیده عدس یکی از قدیمی ترین گیاهان غذایی بشر و منبع غنی از پروتئین برای انسان به خصوص در کشورهای در حال توسعه است. به منظور طراحی و اجرای یک برنامه به نژادی موثر و مفید آگاهی از نحوه کنترل ژنتیکی صفات مورد بررسی، میزان تأثیر عوامل محیطی و اثرمتقابل عوامل ژنتیکی و محیطی ضروری است. هدف از این پژوهش برآورد پارامترهای ژنتیکی تعدادی ازصفات مهم زراعی در عدس با استفاده از طرح تلاقی های دای آلل، بررسی ارتباط بین صفات درون نسل های والدینی، 2f و بین نسل ها و انتخاب گیاهان مطلوب 2f جهت ادامه مطالعه می باشد. به این منظور شش ژنوتیپ والدینی عدس شاملprecoz ، flip97،l236 ، l830 ، محلی کرمانشاه، محلی فارس و 30 نسل 2f حاصل از تلاقی های مستقیم و معکوس آن ها (در مجموع 36 ژنوتیپ) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد، در سال زراعی 91-1390 کشت شد. صفات مورد اندازه گیری در این مطالعه شامل ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در بوته، روز تا 50% گلدهی، روز تا 50% غلاف دهی، روز تا 50% رسیدگی، دوره پرشدن دانه و شاخص برداشت بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که برای همه صفات مورد بررسی، ژنوتیپ ها اختلاف معنی داری با یکدیگر دارند، بنابراین امکان تجزیه دی آلل فراهم گردید. نتایج تجزیه و تحلیل گرافیکی نشان داد که عمل ژن برای ارتفاع بوته، از نوع غالبیت کامل و برای تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه، عملکرد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد بیولوژیک، روز تا 50% گلدهی، روز تا 50% غلاف دهی و دوره پرشدن دانه از نوع غالبیت نسبی است و برای صفات شاخص برداشت و روز تا 50% رسیدگی از نوع فوق غالبیت می باشد. بیشترین میزان وراثت پذیری خصوصی مربوط به وزن صد دانه و تعداد دانه در بوته و کم ترین میزان آن مربوط به شاخص برداشت و ارتفاع بوته بود، در نتیجه انتخاب برای وزن صد دانه و تعداد دانه در بوته در نسل های اولیه می تواند دارای کارایی بالایی باشد. ضرایب همبستگی فنوتیپی نشان داد که صفات تعداد دانه در بوته و تعداد غلاف در بوته به ترتیب دارای بالاترین میزان همبستگی فنوتیپی با عملکرد دانه در بوته می باشند. در بین نتاج حاصل از تلاقی ها، تلاقی l830 * محلی فارس دارای هتروزیس منفی و معنی دار نسبت به میانگین والدین برای عملکرد دانه است که بیان گر آن است که دارای عملکرد دانه کمتری نسبت به میانگین والدین می باشد. والدهای flip97 و محلی کرمانشاه دارای اثرات gca منفی و معنی دار و والد محلی فارس دارای اثر gca مثبت و معنی دار برای عملکرد دانه است، این موضوع بیان گر این است که والد محلی فارس می تواند در تلاقی با سایر والدین نتاجی با عملکرد دانه بیشتر تولید کند. نتاج حاصل از تلاقی l236 * precoz دارای بیشترین اثر scaمثبت و معنی دار برای عملکرد دانه و محلی فارس * l830 دارای بیشترین اثر scaمنفی و معنی دار برای این صفت می باشند. بنابراین می توان در بین نتاج حاصل از این تلاقی ها برای گزینش گیاهان به ترتیب به منظور افزایش و کاهش عملکرد بوته اقدام کرد. نتایج تجزیه دی آلل برمبنای روش گریفینگ نشان داد که برای همه صفات مورد مطالعه بین تلاقی ها تفاوت معنی داری وجود دارد. هم چنین هر دوی میانگین مربعات gca و sca برای همه صفات مورد مطالعه به غیر از تعداد دانه در غلاف، روز تا گلدهی و روز تا غلاف دهی معنی دار هستند که نشان دهنده اهمیت هر دو اثرات اهمیت افزایشی و غیرافزایشی در کنترل این صفات است اما برای سه صفت مذکور فقط میانگین مربعات gca معنی دار شد که حاکی از اهمیت اثرات افزایشی در کنرل این صفات است. نسبت میانگین مربعات gca به میانگین مربعات sca برای همه صفات به غیر از ارتفاع بوته، روز تا رسیدگی و شاخص برداشت معنی دار است که بیان گر اهمیت بیشتر اثرات غالبیت در کنترل این صفات می باشد. واژه های کلیدی: دی آلل کراس، عمل ژن، عملکرد دانه، وراثت پذیری.